Τι είναι το μηνιγγίωμα
Τα μηνιγγιώματα είναι αργά αναπτυσσόμενοι συνήθως καλοήθεις ενδοκράνιοι όγκοι προερχόμενοι από τα αραχνοειδή καλυπτρικά κύτταρα της αραχνοειδούς μήνιγγας.
Επιδημιολογικά αντιστοιχούν στο 14,3-19% των πρωτοπαθών νεοπλασμάτων του εγκέφαλου με μέση ηλικία εμφάνισης τα 45 έτη. Η συχνότητα είναι υψηλότερη στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες με αναλογία που ποικίλει από 3:2 στις ενδοκράνιες βλάβες έως 5:1 σε αυτές της Σπονδυλικής Στήλης. Είναι σπάνια στα παιδιά και τους εφήβους (1,5%) όμως σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να είναι πιο επιθετικά. Τα κακοήθη μηνιγγιώματα αντιστοιχούν στο 1,7% του συνόλου και συνήθως έχουν ταχύτερο ρυθμό ανάπτυξης.
Που εντοπίζονται τα μηνιγγιώματα
Η εντόπισή τους αφορά ολόκληρο το κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκέφαλο και σπονδυλική στήλη) οπουδήποτε υπάρχει αραχνοειδής μήνιγγα. Το 90% αυτών είναι ενδοκρανιακά και από αυτά το 90% είναι υπερσκηνίδια. Έτσι ανάλογα με το που βρίσκονται διακρίνονται σε μηνιγγιώματα του Θόλου, Οσφρητικά, του Δρεπάνου, του σώματος ή της μείζονος πτέρυγας του Σφηνοειδούς, μηνιγγιώματα του Σηραγγώδους κόλπου, του Αποκλίματος, της Γεφυροπαρεγκεφαλιδικής Γωνίας, Ύπερ και Πάρεφιππιακά μηνιγγιώματα, μηνιγγιώματα του Οπτικού Νεύρου, του Κόγχου, του Σπονδυλικού Σωλήνα, Ενδοκοιλιακά κ.ά.
Τι μορφολογία έχουν τα μηνιγγιώματα
Η μορφολογία τους ποικίλει. Είναι σφαιρικά ή ελλειπτικά σε μικρή επαφή με την μήνιγγα, όμως μπορεί και να αναπτύσσονται κατ’ επιφάνεια των οστών (en plaque) με ανώμαλο και ακανόνιστο σχήμα. Είναι συνήθως καλά περιγεγραμμένοι, μη διηθητικοί όγκοι. Σπανιότερα μπορεί να προκαλέσουν αντιδραστική υπερόστωση ή ακόμα και διήθηση του παρακείμενου οστού. Η σύστασή τους είναι από συμπαγής με επασβεστώσεις σκληρή σαν πέτρα έως μαλακή και ζελατινώδης.
Αιτιολογία Μηνιγγιωμάτων – Γιατί εμφανίζονται
Η αιτιολογία τους είναι άγνωστη. Τραυματισμοί της μήνιγγας και παρουσία ξένου σώματος έχουν αναφερθεί. Χαμηλή ή υψηλή δόση ακτινοβολίας κατά την παιδική ηλικία σχετίζεται με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης μηνιγγιωμάτων κατά την ενήλικο ζωή. Ορμονικοί παράγοντες όπως προγεστερονικοί αλλά κυρίως οιστρογονικοί υποδοχείς έχουν ανιχνευθεί σε μηνιγγιώματα και εξηγούν την υψηλότερη συχνότητα στις γυναίκες και τον αυξημένο ρυθμό ανάπτυξης κάποιων όγκων στην εγκυμοσύνη. Τέλος χρωμοσωμικές και γονιδιακές ανωμαλίες σχετίζονται πολλές φορές με την εμφάνιση μηνιγγιωμάτων όπως στην νευροινωμάτωση τύπου II (NF2).
Βαθμοί Κακοήθειας Μηνιγγιωμάτων (Grade)
Ιστολογικά διακρίνονται σε Grade I (καλοήθη) που είναι και η συντριπτική πλειοψηφία, Grade II (ενδιάμεσης κακοήθειας) και Grade III (κακοήθη). Ο βαθμός κακοήθειας των μηνιγγιωμάτων εξαρτάται από τον αριθμό των μιτώσεων (μιτωτικός δείκτης), την διήθηση του παρακείμενου εγκεφάλου και σπανίως την παρουσία απομακρυσμένων μεταστάσεων.
Συμπτώματα
Η κλινική εικόνα ποικίλει και εξαρτάται από το μέγεθος και την εντόπιση του όγκου, τον ρυθμό ανάπτυξής του, την ηλικία, το βαθμό κακοήθειας (GRADE), το προκαλούμενο εγκεφαλικό οίδημα και το μέγεθος προσβολής των παρακείμενων ευαίσθητων νευρικών δομών.
Σημεία ενδοκράνιας υπέρτασης (εμμένουσα κεφαλαλγία, έμετος) και επιληπτικές κρίσεις είναι συχνά. Διαταραχές στάσης, βάδισης, όρασης και λόγου, παρέσεις άκρων και κρανιακών νεύρων, αισθητικές και ψυχοδιανοητικές διαταραχές, ζάλη, αστάθεια και νυκτερινός πόνος ιδιαίτερα κατά την κατάκλιση, είναι κάποια από τα πιθανά συμπτώματα.
Εξετάσεις για Μηνιγγίωμα
Ο νευροαπεικονιστικός έλεγχος των μηνιγγιωμάτων συνίσταται σε αξονική και μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου, ενώ προεγχειρητικά μερικές φορές είναι απαραίτητη η μαγνητική ή η ψηφιακή αγγειογραφία με ή χωρίς εμβολισμό, στα πλαίσια της χειρουργικής προετοιμασίας.
Θεραπευτική Αντιμετώπιση Μηνιγγιωμάτων
Η θεραπευτική αντιμετώπιση των μηνιγγιωμάτων περιλαμβάνει:
- το χειρουργείο,
- την ακτινοχειρουργική (CyberKnife),
- την κλασσική ακτινοθεραπεία και
- σπανίως την χημειοθεραπεία ή συνδυασμό των παραπάνω.
Το είδος της θεραπείας που θα προταθεί στον κάθε ασθενή εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως η ηλικία, το μέγεθος και η εντόπιση του όγκου, η χειρουργική προσβασιμότητά του, η παρουσία και η βαρύτητα των συμπτωμάτων, η παρουσία χωροκατακτητικών φαινομένων και ενδοκράνιας υπέρτασης, οι πιθανές επιπλοκές/κίνδυνοι κάθε θεραπευτικής πράξης και το προσδοκώμενο όφελος αυτής.
Χειρουργείο
Το χειρουργείο αποτελεί την θεραπεία εκλογής σε συμπτωματικούς κυρίως όγκους. Είναι κατάλληλο σε: α. ευμεγέθη μηνιγγιώματα με κυρίαρχη χωροκατακτητική σημειολογία και πιεστικά φαινόμενα στις παρακείμενες νευρικές δομές β. μικρότερες ηλικίες χωρίς συνοδά σοβαρά νοσήματα γ. ευκολότερα προσβάσιμους όγκους με μεγαλύτερη πιθανότητα ολικής εξαίρεσης δ. συμπτώματα αυξημένης ενδοκράνιας πίεσης και υδροκεφάλου ε. ανάγκη ιστολογικής επιβεβαίωσης στ. όγκους με μικρό ρίσκο βαρείας νευρολογικής σημειολογίας, μετεγχειρητικά. Το χειρουργείο εφόσον επιτευχθεί ολική εξαίρεση του μηνιγγιώματος είναι συνήθως θεραπευτικό.
Ακτινοχειρουργική (CyberKnife)
Η ακτινοχειρουργική όπως έχει εξελιχθεί τα τελευταία 15 χρόνια με τη μορφή του CyberKnife αποτελεί μια εκ των πρωταρχικών θεραπευτικών επιλογών στην αντιμετώπιση των μηνιγγιωμάτων. Είναι καταλληλότερη σε: α. μικρότερους, καλοήθεις και ασυμπτωματικούς όγκους (συνήθως έως 2,5-3cm) β. όγκους με ανώμαλο σχήμα και δύσκολη πρόσβαση χωρίς ιδιαίτερα πιεστικά φαινόμενα γ. υπολειμματικά ή υποτροπιάζοντα μηνιγγιώματα μετά από χειρουργείο δ. μεγαλύτερης ηλικίας και υψηλού εγχειρητικού κινδύνου ασθενείς ε. υψηλή σχέση ρίσκου/όφελους ενός χειρουργείου. Στόχος της ακτινοχειρουργικής δεν είναι η αφαίρεση αλλά η εξουδετέρωση και αδρανοποίηση του μηνιγγιώματος με ποσοστά επιτυχίας >95%.
Η θεραπεία στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής απαιτεί εξειδικευμένο νευροχειρουργό με βαθιά γνώση του αντικειμένου και πολύχρονη εμπειρία. Ο σχεδιασμός του πλάνου θεραπείας προϋποθέτει άριστη γνώση της ανατομίας και της απεικόνισης του κεντρικού νευρικού συστήματος έτσι ώστε να επιτευχθεί το βέλτιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα με τη μέγιστη δυνατή προστασία των ευαίσθητων δομών.
Κλασσική Ακτινοθεραπεία
Η κλασσική ακτινοθεραπεία ανέκαθεν αποτελούσε ένα σημαντικό όπλο στην θεραπεία των μηνιγγιωμάτων . Εφαρμόζεται σπανιότερα πλέον, κυρίως μετεγχειρητικά σε πιο επιθετικούς, διηθητικούς και εκτεταμένους όγκους όπου η ανάγκη αποστείρωσης μεγαλύτερης περιοχής κρίνεται απαραίτητη.
Χημειοθεραπεία
Τέλος η εφαρμογή χημειοθεραπείας σε ασθενείς με μηνιγγιώματα περιορίζεται σε αυτά με κακοήθη ιστολογικά χαρακτηριστικά καθώς και σε ασθενείς με πολλαπλά μηνιγγιώματα και νευρινώματα σε έδαφος νευροινωμάτωσης τύπου II.